Қанымызға сіңісті, жанымызға жұғысты, ой-санамызға нұрлы шуақ сыйлап, сілкіндіріп серпілтетін, марқайтып қанаттандыратын өзіміздің мемлекеттік тіліміз. Тіл қай елде болса да қастерлі, құдіретті. Ол достықтың кілті, ынтымақтастықтың бастауы, ырыс-берекенің алды, ұлттың әрі жаны, әрі ары. Тіл жай сөз емес, өмірдің талай сынынан өткен, өскелең талаптарға сәйкес өрістей түскен толыққанды ақиқат десек, жаңыла қоймаспыз. Тілсіз қоғамның қандай түрі болса да өмір сүре алмайды, ол тілдің өзі қоғам бар жерде ғана пайда болып, өмір сүреді. Демек, қоғамнан тыс, бөлек тіл жоқ. Тіл – қоғамның жемісі. Тіл әрбір адамға ана сүтімен бірге еніп, қалыптасады. Тіл байлығы – әрбір елдің ұлттық мақтанышы. Ол – атадан балаға мирас болып қалып отыратын баға жетпес мұра.
«Тіл туралы» заңдағы «Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру – Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы» – деген. Әрине ұлттың ең бірінші, ең қасиетті сипаты – оның ана тілі. Ұлт анасы тіл болып есептеледі. Сонымен бірге ұлттың өмір сүруінің бірінші шарты. Конституциямыздың жетінші бабының бірінші тармағында Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік тіл – қазақ тілі деп анық жазылған, Ата Заңнан туындаған «Тіл туралы» Қазақстан Республикасының Заңында да осы жағдай берік ресми түрде қамтылған.
Біздің азаматтық парызымыз – тіл заңындағы талаптарды жүйелі түрде жүзеге асыру. Ол тілдерді қолдану мен дамытудың 2020-2025 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаларынан да көрініс табады. Мемлекеттік тіл ретінде қазақ тіліне деген қамқорлық аз болған жоқ. Қазақ тілінің дәрежесін осы құжаттарда көрсетілгендей деңгейге жеткізсек, көңіліміз жұбанар еді.
Себебі, ұлттың болашағы, елдіктің ертеңі, ұрпақтың келешегін ойлаған әрбір саналы азамат бұл жайдан сырт қалмас. Егемендігімізді алғаннан кейін мәдениетімізге, әдебиетімізге, салт-дәстүрімізге, тілімізге айрықша мән беретін күн туды. Отанға деген құрмет пен сүйіспеншілік – ана тілден бастау алады. Қазіргі өмірде елімізде қазақ тілінің қолдану аясын кеңейтуге де, мемлекеттік тілді дамыта түсуге ешқандай кедергі жоқ. Жыл сайын қажетті қаржы да бөлініп жатыр. Қызметшілерді мемлекеттік тілге жедел үйретудің орталықтандырылған желісінің негізі қаланды. Шығарылған сөздіктер, ғылыми әдебиеттер мен оқу құралдарының да таралымы тұрақты өсуде. Мәселен, «Орфографиялық сөздігі» – 100 000 таралыммен; «Орфоэпиялық сөздігі» – 100 000 таралыммен; «Фразеологиялық сөздігі» – 50 000 таралыммен; «Диалектологиялық сөздігі» – 50 000 таралыммен; «Тұрақты теңеулер сөздігі» – 50 000 таралыммен; «Синонимдер сөздігі» – 50 000 таралыммен; «Экономикалық орысша-қазақша сөздігі» – 20 000 таралыммен; 50 мыңға жуық сөз қамтылған «Қазақша-орысша сөздігі» – 100 000 таралыммен; «Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі» – 100 000 таралыммен; «Орысша-қазақша сөздігі» – 100 000 таралыммен жарық көрді. Бүлдіршіндерге, кәсіби мамандыққа сәйкес мемлекеттік қызметшілерге арналған оқу-әдістемелік кешендер де жеткілікті жарық көрді.
Азаматтардың құқықтары мен заңнамалық негізі бар. Кез келген тілді меңгеру мәселесіндегі басты шарт – адамның өзінің ішкі ой-ниеті мен қажеттілігі. Жетпей тұрғаны – адамдардың ықыласының аздығы. Осы ықыласты оятып, қазақ тілін қоғамдағы бірінші қажеттілікке айналдыру керек.
Қазақ тілі – өте бай тіл. Ол шаруашылықтың бар саласын өркендете түсуге себепші күш, халқымыздың мәдени дәрежесін көтере беруші пәрменді құрал, жұртшылықты жаппай отаншылдық рухта тәрбиелеудің құралы, қуатты қаруы. Ана тілі – ар өлшемі. Олай болса, тілді шұбарлау – арды шұбарлау, көңіл тұнығын лайлау. Ұлт мәдениеттің гүлденуі мен адамдардың тарихи қалыптасқан тұрақты қауымдастығы ретінде ұлттың өзінің болашағы ана тілдің дамуына, оның қоғамдық қызметінің кеңеюімен тығыз байланысты.
Тіл халықпен бірге өмір сүріп, дамиды, яғни, тіл – әрбір халықтың дербес ұлт екендігінің анық куәсі. Себебі, әр ұлттың тілі – сол ұлттың болашағының мықты діңгегі. Сонда біздің «шала қазақтарымыз» өз бақытынан өзі жеріп жүрген жандар ма? Ағартушы, ғалым А.Байтұрсынұлының: «Сөзі жоғалған халықтың өзі де жоғалады» деген сөзінде терең астар, үлкен мән жатыр. Мемлекеттік тіл – барша қазақстандықтарды біріктіруші құндылықты факторға айналу қажет.
Айгүл ТӨРЕБАЕВА,
облыстық «Тілдерді
оқыту орталығының»
аудандық бөлімшесінің меңгерушісі
