1. Қайырлы күн, осыдан екі апта бұрын мен күйеуіммен ажырастым. Енді бізді алда сот күтіп тұр. Мүліктерді бөлісеміз. Менің сұрайын дегенім, зейнетақы жинақтары жұбайлардың бірге жинаған ортақ мүлігі болып табыла ма?
– Қазақстан Республикасының «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» Кодексіне сәйкес ерлi-зайыптылардың некеде тұрған кезінде жинаған мүлкі олардың бiрлескен ортақ меншiгi болып табылады. Ерлi-зайыптылардың ортақ мүлкiн иелену, пайдалану және оған билiк ету ерлi-зайыптылардың екеуінің келiсiмi бойынша жүзеге асырылады. Алайда зейнетақы активтері заттық құқықтар тобына жатады. Яғни, зейнетақы жинақтарының иесі және оның зайыбы бұл жинақтарға зейнет жасына толғанда немесе заңнамада көрсетілген басқа да жағдайлар туындамай жатып иелік ете алмайды.
Осылайша Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорында жатқан және алынбаған зейнетақы жинақтары ерлі-зайыптылардың ортақ меншігі болып табылмайды.
2. Мен жеке кәсіпкер ретінде тіркеліп, өзімнің шағын бизнесімді бастадым. Білейін дегенім, Қорға аударатын зейнетақы жарналарымның көлемін қалай анықтауға болады?
– Жеке практикамен айналысатын адамдар, жеке кәсіпкерлер, сондай-ақ азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табыс алатын жеке тұлғалар үшін өз пайдасына Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына төленетін міндетті зейнетақы жарналарының көлемі алатын табыстың 10 пайызы мөлшерінде, бірақ тиісті қаржы жылына белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінің 10 пайызынан кем емес және 50 еселенген мөлшерінің 10 пайызынан жоғары емес мөлшерде белгіленеді.
Еске саламыз, 2019 жылы ең төменгі жалақы мөлшері 42 500 теңге болды және алдағы 2020 жылы бұл сома өзгеріссіз қалады. Бұл ретте жеке практикамен айналысатын адам, сондай-ақ жеке кәсіпкер алатын табыстың көлемін өздері айқындайды.
Табыс болмаған жағдайда жеке практикамен айналысатын адамдар, сондай-ақ жеке кәсіпкерлер тиісті қаржы жылына белгіленген ең төменгі жалақы мөлшерінің 10 пайызы есебімен өз пайдасына Қорға міндетті зейнетақы жарналарын аударуға құқылы. Міндетті зейнетақы жарналарын салық агенті ақшасыз төлем жолымен жүзеге асырады.
Адвокаттар, жеке сот орындаушылары, жеке нотариустар, кәсіби медиаторлар, сондай-ақ азаматтық-құқықтық сипаттағы шарттар бойынша табыс алатын жеке тұлғалар егер банкте шоттары жоқ болса, міндетті зейнетақы жарналарын кейіннен БЖЗҚ-ға аудару үшін банкке қолма-қол ақшамен төлейді. Міндетті зейнетақы жарналарын банк арқылы қолма-қол ақшамен немесе қолма-қол ақшасыз төлеу Қазақстан Республикасының «Төлемдер және төлем жүйелері туралы» Заңда белгіленген тәртіппен жүзеге асырылады.
3. Сәлеметсіз бе! Менің апам бірінші топтағы мүгедек. Сондықтан жұмыс істей алмайды. Ол болашақта Қордан лайықты зейнетақы төлемдерін алуы үшін Қордағы шотына ерікті жарна аудара аламын ба?
– «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ешқашан жұмыс істемеген мүгедектер, мүгедектік тобы мен мерзімділігіне қарамастан БЖЗҚ-дан тек ерікті зейнетақы жарналарынан құралған жинақтар есебінен ғана төлемдер ала алады. Сондықтан Сіздің шешіміңіз дұрыс.
Ерікті зейнетақы жарналары – салымшылардың ерікті түрде БЖЗҚ-ға өз пайдасына немесе үшінші тұлғаның пайдасына аударатын ақша. Ерікті жарналар апаңыздың болашақта мемлекеттік бюджеттен алатын базалық зейнетақысына елеулі қосымша қаражат болады.
Қорға аударылатын зейнетақы жарналары бекерге жатпайды, әртүрлі қаржы құралдарына инвестицияланады. Сәйкесінше, зейнетақы шотына күн сайын инвестициялық табыс есептеліп отырады.
Айта кетелік, ерікті жарналардың мөлшері мен аудару жиілігін өзіңіз белгілейсіз. Мысалы, желтоқсан айында 10 000 теңге, ал қаңтар айында 4 000 теңге аударуыңыз мүмкін. Яғни, жарна көлемі қаржылық мүмкіндігіңізге байланысты.
Айтпақшы, ерікті жинақтардың артықшылығы сол, оны 50 жасқа толған соң ала беруге болады. Бұл ретте алушы жинақ ақшасын өз қалауымен бір рет толығымен немесе бөліп: ай сайын, үш ай сайын немесе алты ай сайын ала алады. Бұл туралы өз өтінішінде көрсетеді. БЖЗҚ-дан ерікті зейнетақы жарналары есебінен төлемдерді алуға қажетті құжаттардың тізімі enpf.kz сайтында көрсетілген.
4. Сәлеметсіз бе! Мен кейбір санаттағы адамдардың Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарын төлеуден босатылғанын естідім. Олар кімдер?
– «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарын төлеуден:
1) зейнеткерлік жасқа толған азаматтар (ерлер 63 жасқа толғанда, әйелдер биыл 31 желтоқсанға дейін 59 жасқа толғанда. Ал 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап әйелдер зейнетке 59,5 жаста шығады);
2) бірінші және екінші топтардағы мүгедектігі мерзімсіз болып белгіленген жандар;
3) әскери қызметшiлер (мерзiмдi қызметтегі әскери қызметшiлерден басқа), арнаулы мемлекеттік және құқық қорғау органдары мен мемлекеттік фельдъегерлік қызметтің қызметкерлері, сондай-ақ арнаулы атақтарға, сыныптық шендерге ие болу және нысанды киiм киiп жүру құқықтары 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап жойылған адамдар;
4) еңбек сіңірген жылдары үшін зейнетақы алатындар босатылады.
Бұл ретте бірінші және екінші топтардағы мүгедектігі мерзімсіз болып белгіленген жандардың өтініші бойынша Қорға міндетті зейнетақы жарналарын төлеу одан әрі жалғасуы мүмкін.
5. Таяуда зейнетақы шотым бойынша үзінді көшірме алдым. Бірнеше миллион теңге жиналып қалыпты. Алайда соңғы кезде кейбір банктердің таратылғанын немесе басқа банктермен біріккенін көріп жүрміз. БЖЗҚ-ның алдында ондай қауіп жоқ па? Жинақ ақшамыздың сақталуына кім кепілдік береді?
– Уайымдауға еш негіз жоқ. «Қазақстанда зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабына сәйкес зейнетақы төлемдерін алу құқығы туындаған шақта мемлекет алушының жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қатысқан бүкіл кезеңіндегі инфляция деңгейін ескере отырып, оның атына Қорға аударылған мiндеттi зейнетақы жарналары мен мiндеттi кәсіптік зейнетақы жарналарының нақты енгізілген мөлшерінде сақталуына кепiлдiк бередi. Дәл мұндай кепілдік әлемнің ешбір елінде жоқ. Мысалы, Швеция, Австралия, Израиль, Норвегия, Мексика, Эстония елдерінде зейнетақы жинақтарының сақталуына ешқандай кепілдік берілмейді. Ал, Чехия, Жапония және Словакияда зейнетақы жинақтарының табыстылығына кепілдік қарастырылмаған. Бұл елдерде зейнетақы қорлары жарналардың атаулы құнының, яғни, инфляцияны ескермей нөлдік инвестициялық табыстылықтың сақталуына ғана кепілдік береді.
Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры
