Сыбайлас жемқорлық әрекеттерінің нәтижесінде материалдық және материалдық емес игіліктерді заңсыз алу пайда болады, оның нәтижесі қоғамның мүдделеріне нұқсан келтіру және мемлекеттік билік беделінің төмендеуі болып табылады.Сондықтан барлық қажетті шараларды қабылдау керек және бұл жағдайда лауазымдық өкілеттіктерді жеке бастың мүддесі үшін пайдалану пайдасыз және мүмкін емес болатындай жағдай жасау керек.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мақсаты қоғамдағы сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік атмосферасын құру, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды жасауға ықпал ететін жағдайлар мен себептерді анықтау және олардың салдарын жою арқылы қол жеткізілетін қоғамдағы сыбайлас жемқорлықты жою болып табылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жүйесі төмендегідей көрсетілген негізгі шараларды қамтиды:
– сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдауды;
– сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруды;
– сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді;
– сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар туралы хабарлауды.
Сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау – сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды анықтау және зерделеу.
Мемлекеттік органдар сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ішкі талдауды жүзеге асырады, оның нәтижелері бойынша сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою жөнінде шаралар қабылдайды.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру – сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерінің қоғамда сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілікті көрсететін құндылықтар жүйесін сақтау және нығайту бойынша өз құзыреті шегінде жүзеге асыратын қызметі.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру білім беру, ақпараттық және ұйымдастырушылық сипаттағы шаралар кешені арқылы жүзеге асырылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы білім беру – тұлғаның адамгершілік, зияткерлік, мәдени тұрғыдан дамуы және сыбайлас жемқорлықты қабылдамаудағы белсенді азаматтық ұстанымын қалыптастыру мақсатында жүзеге асырылатын, тәрбиелеу мен оқытудың үздіксіз процесі.
Ақпараттық және ұйымдастырушылық қызмет бұқаралық ақпарат құралдарында түсіндіру жұмыстарын жүргізу, әлеуметтік маңызды іс-шараларды және Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген өзге де шараларды ұйымдастыру арқылы іске асырылады.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулер – жауапты мемлекеттік лауазымды атқаратын адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындауға уәкілеттік берілген адамдардың, мемлекеттік функцияларды орындаумен сыйыспайтын қызметті жүзеге асыру аталған адамдар, өздеріне: жақын туыстарының, жұбайлары (зайыптары) мен жекжаттарының бірге қызмет (жұмыс) істеуіне жол бермеу; материалдық сыйақыны, сыйлықтарды немесе көрсетілетін қызметтерді ұсынған адамдардың пайдасына әрекеттері (әрекетсіздігі) үшін, егер мұндай әрекеттер адамдардың қызметтік өкілеттіктеріне кірсе, оларды қабылдау бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы шектеулерді қабылдайды.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы өз құзыретіміздің шеңберінде біз келесі шараларды қолдана аламыз: өздеріне мәлім болған сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық жасау фактілері туралы Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен хабарлау; сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша заңнама мен құқық қолдану практикасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар енгізу; сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға қатысу; сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдық басқа да субъектілерімен және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті органмен өзара іс-қимылды жүзеге асыру; сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша зерттеулер, оның ішінде ғылыми және әлеуметтік зерттеулер жүргізу; бұқаралық ақпарат құралдарында түсіндіру жұмыстарын жүргізу және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша әлеуметтік маңызды іс-шаралар ұйымдастыру.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың негізгі шараларының бірі азаматтардың сұранысы көп мемлекеттік қызметтерді тұтынушылармен байланысты оңайлату, цифрландыру және қысқарту болып табылады, олардың ашықтығын арттыру заңсыз әрекеттерді жасау қажеттілігі мен мүмкіндігін азайтады.
Қызмет көрсету саласын жеңілдетуге немесе автоматтандыруға мүмкіндігі бар мемлекеттік қызметтер мен функциялар анықталды, электронды түрде немесе «бір терезе» қағидаты бойынша қол жетімді қызметтердің үлесі біртіндеп артып келеді. «Бір өтініш» қағидаты жүзеге асырылды (мемлекеттік қызметтер қосымша құжаттар ұсынбай, өтініш пен жеке басты куәландыратын құжат негізінде жүзеге асырылады). Егер азамат мемлекеттік қызметті ешқандай қажеттіліксіз алу қажеттілігі / мүмкіндігі туралы автоматты түрде хабарлама алса және кейбір жағдайларда мұндай қызмет автоматты түрде ұсынылатын болса, «проактивті мемлекеттік қызметтер» ұсыну тұжырымдамасы да іске асырылды. Мемлекеттік органдар мен ұйымдарда автоматтандыру мүмкіндігін анықтайтын критерийлерге сәйкес келетін процестер электронды форматқа ауыстырылды. Сонымен бірге, азаматтың мемлекеттік органдармен өзара әрекеттесу процесі ғана емес, мемлекеттік органдардың өзара әрекеті де автоматтандырылған. Мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелерін, оның ішінде «электрондық үкімет» порталымен интеграциялау тұжырымдамасы жүзеге асырылды. Бұл интеграция қолданыстағы және жаңадан құрылған ақпараттық жүйелер мен мәліметтер базасын қамтиды. Бұл жеке мемлекеттік қызметтерді ұсынудан «бір өтініш» қағидаты негізінде кешенді қызметтерге ауысуға мүмкіндік береді.
Осының бәрі азаматтардың мемлекеттік аппаратпен, адами факторды есепке алмағанда, тікелей өзара әрекеттесу өрісін қысқартуға мүмкіндік береді және мемлекеттік органдар қабылдаған шешімдердің ашықтығына ықпал етеді.
Сонымен қатар, 2015 жылы Ақпаратқа қол жеткізу туралы заң қабылданды.Бұл Қазақстандағы ақпаратқа қол жетімділік туралы алғашқы заң, оған сәйкес ақпарат пайдаланушының: заңмен тыйым салынбаған кез келген тәсілмен ақпарат алуға және таратуға; ақпарат беру туралы сұрау салумен өтініш жасауға; алынатын ақпараттың нақтылығы мен толықтығын тексеруге құқығы бар.
Сыбайлас жемқорлықпен күресу үшін құқықтық сауаттылықты арттыру, білім беру арқылы және әлеуметтік маңызы бар іс-шараларды ұйымдастыру арқылы сыбайлас жемқорлыққа төзбеушілік мәдениетін қалыптастыру маңызды рөл атқаратын ауқымды жұмыстарды жүргізу қажет.
А. Джанаева,
еңбек, әлеуметтік қорғау және
көші-қон комитетінің
Жамбыл облысы бойынша Департамент басшысының әлеуметтік мәселелері жөніндегі орынбасарының м.а.
