Еліміз егемендіктің бастапқы кезінде-ақ өңірлік және жаһандық қауіпсіздік Қазақстанның сыртқы саясатының негізгі басымдықтарының бірі болатынын төрт-күл дүниеге жария еткен еді. Содан бері еліміз халықаралық аренада сол бағытты берік ұстанып, оны белсенді түрде жүзеге асырып келеді.
Қазақстанның және оның басшысының жаһандық және өңірлік қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету бойынша көтерген, сондай-ақ іске асырылған бастамалары аз емес. Бүгінде олар әлемдік қоғамдастық пен халықаралық ұйымдар тарапынан жоғары бағаланып, үлкен қолдауға ие болып отыр. Бұл мәселелерде, ең алдымен, өткен ғасырдағы тоқсаныншы жылдардың басы көз алдымызға келеді. Сол 1991 жылы Қазақстан әлеуеті бойынша әлемде төртінші орында тұрған ядролық қарудан өз еркімен бас тартты. Бұрын-соңды тарихта болмаған мұндай іс-әрекет тың және батыл қадам деп танылды. Сондай-ақ бұл өзге елдерді айтпағанда, ядролық қаруы бар мүйізі қарағайдай мемлекеттердің өзін қайран қалдырды. Бұл еліміздің бейбітсүйгіш саясатын паш етіп қана қоймай, сол кездегі ядролық арсеналы бар ірі елдер – АҚШ, Ресей, Қытай, Ұлыбритания және Францияның ядролық сынақтарға мораторий жариялауына себеп болды.
Жалпыға ортақ осындай игі істер кейін де жалғасын тапты. Мысалы, Елбасының бастамашы болуымен 2006 жылы Орталық Азияда ядролық қарудан азат аймақ құру туралы шартқа қол қойылды. Осы аймақтағы мемлекеттерге БҰҰ шеңберінде ірі ядролық державалар тарапынан күш қолданбау кепілдіктері берілді. Ал БҰҰ-ның 29 тамызды Ядролық сынақтарға қарсы іс-қимылдың халықаралық күні деп жариялағанын Қазақстанның ядролық қарусыздану және ядролық қаруды таратпау мәселесіндегі маңызды рөлінің мойындалуы деп бағалаған жөн.
Қазақстан бастамаларына, сондай-ақ 2015 жылғы желтоқсан айында БҰҰ Бас Ассамблеясы Ядролық қарудан азат әлем құру туралы жалпыға ортақ декларация қабылдағанын қосар едік. Осы орайда Мемлекет басшысының «Әлем. XXI ғасыр» манифесінде айқындалған үш қағидат пен бес нақты бағыттың біріншісі – ядролық қару-мен қатар, жаппай қырып-жоятын қарудың басқа да түрлеріне, оның ішінде БҰҰ-да жаппай қырып-жоятын қаруды жасау және оны жетілдіруге арналған ғылыми жаңалықтарды есепке алу реестрі арқылы тыйым салуды ұсынды. Бұл мәселе Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіндегі қызметінің жеті басымдықтарының қатарына кіреді.
Семей сынақ полигонының жабылуына 25 жыл толуы аясында 2016 жылғы 29 тамызда Астанада әлемнің 50-ден астам елінен келген мемлекеттер басшылары және халықаралық ұйымдардың жетекшілері мен танымал саяси қайраткерлер қатысқан «Ядролық қарусыз әлем» атты халықаралық конференция өтті. Қазақстандағы G-GLOBAL форумы аясында XXI ғасырда ядролық қарусыз әлемді қалыптастыру бойынша кең ауқымды мәселелерді интерактивті форматта жүргізуге болатыны дәлелденді.
Әлемде қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етудің бірден-бір жолы – татулық пен өзара келісім орнату. Бұл бағыттағы Қазақстанның дінаралық және өркениетаралық диалог өрбітудегі маңызды бастамасы – 2003 жылдан бері шақырылып келе жатқан Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі. Өз жерінде түрлі этностар мен дін өкілдері бейбіт өмір сүріп жатқан Қазақстан Астанада бір үстелдің басында мұсылман, христиан, буддизм, иудаизм және басқа да діндердің қайраткерлерін жинап, өзекті халықаралық мәселелерді бірлесіп шешу жолдарын талқылауға мүмкіндік жасады.
Азиядағы өзара іс-қимыл және сенім шаралары жөніндегі кеңесті құру маңызды әрі дер кезінде жасалған қадам болды. Елбасы аталған ұйымды құру туралы ұсынысын 1992 жылы БҰҰ Бас Ассамблеясының 47-сессиясында көтерген болатын.
Бүгінде бұл Кеңес Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының азиялық үлгісіне айналып келеді. Мұнда ұжымдық қауіпсіздіктің механизмдерін қалыптастыруда институттық шаралардан басқа құқықтық және бағдарламалық шаралар кешені де іске асырылады.
Жаһандық ядролық қауіпсіздік мәселесі жақында Нью-Йоркте Қазақстан Президенті Н.Ә.Назарбаевтың қатысуымен өтетін «Жаппай қырып-жою қаруын таратпау: сенім шаралары» тақырыбындағы ауқымды іс-шарада да жан-жақты сөз болмақ. Осының барлығы еліміздің халықаралық деңгейде әлемдегі қауіпсіздік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуге бағытталған белсенді де жемісті еңбегінің нақты көрінісі.
Халықаралық қауымдастықтың жауапты мүшесі ретінде Қазақстанның белсенді ұстанымдары әлем назарынан тыс қалған емес. Бітімгершілік бастамалар, дамудың тиімді ішкі бағдарламалары – осының барлығы республикамызға Орталық Азия аймағында көшбасшылық орын алуға мүмкіндік берді.
Мәселен, өткен жылы Трамп әкімшілігі соңғы бірнеше онжылдықта Ауғанстанның болашағына айтарлықтай әсер еткен Орталық Азиядағы Американың мүдделері үшін Қазақстан мен Өзбекстанның рөлін айрықша атап көрсетті.
Сириядағы азаматтық қақтығыстарды шешу үшін Қазақстан бейбіт келіссөздерге, оның ішінде Таяу Шығыста маңызды рөл атқаруда. Қазақстанның Сириядағы азаматтарын елге қайтару мақсатында қолға алған «Жусан» операциясын да өзге елдер жоғары бағалап отыр.
Бұдан бөлек елімізде МАГАТЭ-нің қолдауымен төмен байытылған уран банкін (BNOU) құру бастамасы да әлемнің назарын аударды.
Қазақстанның өңірлік және жаһандық мәселелердегі жетекші рөліне, БҰҰ-да оң баға беріп отыр. Бұл ретте халықаралық сарапшылардың өзі қазірде:
«Радикалды исламның қауіп-қатерінің барлық уақыттағы табиғатын ескере отырып, Қазақстан осы мәселені шешуге белсене кірісті. Қазақстан ақпараттық және білім беру арқылы діни экстремизмнің ішкі қауіпіне қарсы тұруда» деп баға берген болатын.
Оның үстіне, Қазақстан Біріккен Ұлттар Ұйымынан кейінгі екінші ірі үкіметаралық ұйым болып табылатын Ислам Ынтымақтастық Ұйымының (ИЫҰ) мүшесі ретінде Қазақстан мұсылман әлемінде экстремизмге қарсы күресте беделге ие.
Бұған қоса Қазақстан «Бір белдеу, бір жол» бастамасының маңызды бөлігі болып отыр. Ел көлемі бойынша әлемде 9-шы орында және Еуразия құрлығының қақ ортасында орналасқан Қазақстанның Сауда мен көлік қатынасы туралы болашағына қатысты да мамандардың айтар ойы көңіл қуантады.
«Бұл жоба қосымша сауда мүмкіндіктерін ашады. Мысалы, 2019 жылы АҚШ-тың Қазақстанға экспорты 1 миллиардтан астам долларды құрады. Қазақстанның Қытаймен жұмыс жасауы АҚШ-ты қызықтыруы керек. «Бір белдеу, бір жол» бастамасын, әсіресе Орталық Азиядағы бір мақсатты ойын ретінде қарастыруға болмайды. Америка Құрама Штаттары бағдарламаға прагматикалық тұрғыдан қарау керек. Қазақстан сияқты елдерге Қытай бағдарламасымен кең көзбен қарау қажет. Америка Құрама Штаттары тым ұзақ уақыт бойы Орталық Азияны назардан тыс қалдырды. Ал қазір Американың Орта Азиядағы ең жақсы серіктесі – Қазақстан. Вашингтондағы саясаткерлер мұны қазір жақсы түсінеді» дейді саясаткер Досым Сәтбаев.
Жалпы, Қазақстанның жаһандық бастамалары экономика тұрғысынан да көңілге қонымды. Қазақстан экономикасының басым секторларына шетелдік инвестициялар мен инновациялық технологияларды тартуды ынталандыру қазірде маңызды болып отыр. Сондай-ақ қазақстандық кәсіпорындардың өнімдерін сыртқы нарыққа шығару біздің мемлекетіміздің басты басымдықтарының бірі болып қала берді.
Осы ретте биылғы жылы маусым айында елімізде дүниежүзілік сауда ұйымына мүше елдер министрлерінің 12-ші конференциясын өткізу жоспарланып отыр.
«Бұл конференцияға 164 елдің және ДСҰ 20 бақылаушы елінің сауда министрлері қатысады деп күтілуде. Ал іс-шараға қатысушылардың жалпы саны төрт мың адамнан асады. Бір ескеретіні бұл шара 1995 жылы құрылғаннан кейін Дүниежүзілік сауда ұйымына мүше елдердің министрлерінің конференциясы Орталық Азия аймағында алғаш рет өткізіледі» дейді экономист-ғалым Сағындық Сатыбалдин.
Сондай-ақ қазір жаңа технологиялардың трансфертіне, сондай-ақ Қазақстан экономикасының салаларын цифрландыруға ерекше көңіл бөлініп келеді.
Шет елдердің экономиканы цифрландыру саласындағы тәжірибесін зерделеу, Индустрия 4.0 элементтерін, блокчейн технологиясын енгізу, электронды мемлекеттік қызметтерді дамыту, сонымен қатар жетекші шетелдік IT компанияларды Қазақстанда жұмыс істеуге тарту, атап айтқанда Халықаралық қызметке қатысу бойынша жұмыс жүргізілді.
Қазіргі уақытта ірі инвестициялық компаниялармен бірге экономиканың басым секторларында бірқатар инвестициялық жобалар сәтті жүзеге асырылуда. Сонымен бірге жаңа технологиялар трансфері жүзеге асырылды. Мысалы, «Дженерал Электрик» пен бірге магистральдық жүк локомотивтерін шығару, «Ауа ликвидтері» – мұнай өңдеу зауыттарына техникалық газдар шығару, «Alstom Transport» – электровоздар шығару, «Talgo Patentes» – жеңіл автомобильдер шығару, «Heidelberg Cement» – инвестициялар Қазақстандағы 3 цемент және 6 бетон зауыттарын модернизациялау, «Талес» – Қазақстан Республикасының қорғаныс қажеттіліктері үшін радиолокациялық жабдықтар шығару, «Полфарма» – дәрі-дәрмектер өндірісі және басқалары. Міне, осының барлығы еліміздің тың бастамалары екені даусыз.
Министрлік сонымен бірге әлемдік нарықта транзиттік және көліктік әлеуетті жылжыту, біздің еліміздің және аймақтың әлеммен байланысын қамтамасыз ету үшін жұмыс істейді. Оған мемлекеттік органдар мен осы саладағы ұлттық компанияларға шетелде Қазақстанның мүдделерін ілгерілетуге, баламалы бағыттарды қалыптастыруға, құқықтық базаны нығайтуға және т.б. шетелдік серіктестерге еліміздің әлеуеті туралы үнемі ақпарат беріп отырады.
Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың «Қазақстанның қауіпсіз, әділетті және гүлденген әлем құру үшін жаһандық серіктестікті нығайту жөніндегі тұжырымдамалық көзқарасы» атты Жолдауында көрсетілген жеті басымдыққа сәйкес жұмыстар да жүзеге асырып жатыр. Бұл басымдықтарға жаппай қырып-жоятын қаруды таратпау, халықаралық қақтығыстарды реттеу, Орталық Азия мен Ауғанстандағы қауіпсіздікті нығайту, халықаралық терроризммен күрес, Африка құрлығында бейбітшілік пен қауіпсіздікке қол жеткізу, тұрақты даму мақсаттарына жету және БҰҰ-ны реформалау сияқты өзекті мәселелер кіреді.
Қазақстанның бастамасы бойынша жеті жыл ішінде алғаш рет БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі делегациясының Кабулға сапары ұйымдастырылды. Оның барысында 120-дан астам өкілдерімен 15 кездесу өткізілді. БҰҰ Бас ассамблеясының 73-ші сессиясының аясында БҰҰ қамқорлығымен мемлекеттердің жаһандық антитеррористік коалициясын құруды мақсат тұтқан Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың бастамасымен терроризмнен азат әлем үшін мінез-құлық кодексі қабылданды. Бүгінгі таңда Кодекске қосылған елдердің саны – 76-ға жетті.
«Біздің БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүше болуымыздың арқасында орын алған жарқын істердің бірі – Қазақстан Қарулы Күштері тарихында тұңғыш рет біздің елден 120 адамнан тұратын бітімгершілік контингенті БҰҰ-ның Ливандағы уақытша күштерінің қатарына БҰҰ бітімгершілік миссиясына жіберілді (ЮНИФИЛ). Біз БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне мүшелігімізді, ең алдымен, әлемдік қоғамдастық алдындағы үлкен жауапкершілік деп санаймыз. Біздің мемлекет күн тәртібіндегі барлық мәселелер бойынша толығымен тәуелсіз саясат жүргізді және БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесі шеңберіндегі қызметіміздің негізгі басымдықтарына сәйкес Кеңес жұмысына сындарлы үлес қосуға ұмтылды» деген болатын Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев.
Тағы бір маңызды оқиға – Сириядағы жағдайды реттеу бойынша Нұр-Сұлтан процесі. Бүгінгі таңда Нұр-Сұлтан форматында Сирия үкіметі мен Сирияның қарулы оппозициясы арасындағы келіссөздер процесінде айтарлықтай кедергілерді жеңген 11 раунд өткізілді. Сириядағы қақтығысты шешудегі Нұр-Сұлтан процесінің маңызын бағаламауға болмайды. Кейбір қиындықтарға қарамастан, келіссөздер тиімділігін дәлелдеді. Сириядағы адамдарға гуманитарлық көмек көрсету әрекеттері жалғасып келе жатқаны белгілі болды.
Біздің еліміз бірқатар маңызды халықаралық форумдардың, соның ішінде Нұр-Сұлтанда Орталық Азия елдері басшыларының консультативтік кездесуін өткізудің ұйымдастырушысы болды. Бұл аймақтағы интеграциялық процестерді күшейтуге және өзара іс-қимылдың барлық салаларында ынтымақтастыққа жаңа серпін берді.
Бұған қоса шетелдік көшбасшылардың Қазақстанға сапарлары да жалғасын тапты. Осылайша, 20 мемлекет басшысы, 16 үкімет басшысы, 24 сыртқы істер министрі, сондай-ақ халықаралық ұйымдардың 2 басшысы Қазақстанға жоғары деңгейдегі шетелдік сапарлармен келді. Түрлі халықаралық интеграциялық бірлестіктер жағдайында Қазақстанның нығаюы жалғасуда. ТМД-дағы мемлекетаралық интеграциялық ұйымдар арқылы Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы, Еуразиялық экономикалық одақ және Ұжымдық қауіпсіздік туралы шарт ұйымымен ынтымақтастық жалғасуда. Еуропалық бағыттағы ынтымақтастықты одан әрі дамытуға бағытталған Қазақстан мен Еуропалық Одақ арасындағы ынтымақтастық арқылы бірқатар маңызды шаралар жүзеге асырылды.
Осылайша Қазақстанның жаһандық бастамалары әлемнің назарын аударып, даму жолындағы елімізге халықаралық сарапшылар оң баға беруде.
Мақала интернет мәліметтерінің
негізінде дайындалған
