Сыбайлас жемқорлық – қоғамның дамуын тежейтін, мемлекеттің беделіне нұқсан келтіретін және халықтың билікке деген сенімін төмендететін ең өзекті мәселенің бірі. Ол тек экономикалық шығындарға ғана емес, сонымен қатар әділеттілік пен заң үстемдігінің бұзылуына да алып келеді. Сондықтан кез келген ел үшін сыбайлас жемқорлықтың алдын алу, яғни профилактикасы – басты стратегиялық міндеттердің бірі болып саналады.
Сыбайлас жемқорлықтың пайда болуына бірнеше факторлар әсер етеді:
-Төмен құқықтық мәдениет;
-Мемлекеттік қызметшілердің жауапкершілігінің әлсіздігі;
-Қоғамдық бақылаудың жеткіліксіздігі;
-Тиімсіз мемлекеттік басқару жүйесі;
-Экономикалық теңсіздік пен жұмыссыздық.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте алдын алу шаралары өте маңызды. Ол үшін төмендегі бағыттарда жүйелі жұмыс жүргізілуі қажет.
Халықтың заңға деген құрметі мен құқықтық санасын көтеру – басты қадам. Мектептен бастап жастарға адалдық, әділдік және заңға бағыну қағидаларын үйрету маңызды.
Мемлекеттік органдардың шешім қабылдау процесі, қаржы бөлу, мемлекеттік сатып алулар секілді қызметтері толықтай ашық әрі қолжетімді болуы тиіс. Цифрландыру бұл бағытта үлкен көмек көрсетеді.
Азаматтық қоғам институттарының, БАҚ пен белсенді азаматтардың қатысуы сыбайлас жемқорлықты тежеуге ықпал етеді. Қоғам бақылауы болған жерде жасырын іс-әрекет жасау қиынға соғады. Сыбайлас жемқорлық әрекеті үшін заң аясында қатаң жауапкершілік қарастырылуы керек. Сонымен қатар, заң бәріне бірдей әрі әділ қолданылуы тиіс.
Сыбайлас жемқорлық әртүрлі формада кездеседі, сондықтан олардың ерекшелігін білу – алдын алуға көмектеседі. Тұрмыстық жемқорлық – мысалы пара беру арқылы құжат алу, емтихан тапсыру.
Жүйелі (институционалды) жемқорлық – мемлекеттік мекемелерде жоғары деңгейде ұйымдасқан түрде жүргізілетін жемқорлық.
Саяси жемқорлық – лауазымдарды сату, заңдарды өз мүддесіне өзгерту. Жастар – болашақтың айнасы, сондықтан сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті ерте жастан қалыптастыру өте маңызды. Мектеп пен университеттерде «Адалдық сағаттары», «Саналы ұрпақ» жобалары ұйымдастырылуы тиіс.Волонтерлік ұйымдар мен жастар бірлестіктері арқылы әлеуметтік роликтер, түсіндіру жұмыстарын жүргізу.
Цифрландыру – ашықтық пен бақылауды күшейтудің ең тиімді құралы. «Ашық бюджет», «Ашық әкімдік» және «Ashyq» сияқты жобалар халыққа нақты деректерге қол жеткізуге мүмкіндік береді. Көптеген дамыған елдер сыбайлас жемқорлықпен күресте үлкен жетістікке жеткен. Халық өз құқығын білмесе – жемқорлыққа қарсы тұра алмайды.
«Адал ұрпақ», «Саналы ұрпақ», «Ашық бюджет» және «Парасыз болашақ» секілді қоғамдық бастамаларға қатысу – әр азаматтың үлесі.
Қоғамда «пара алушы да, беруші де кінәлі» деген сана қалыптасуы тиіс. Сыбайлас жемқорлықпен күрес – тек мемлекеттік органдардың ғана емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Әр азамат өз орнында адал әрі әділетті болуға ұмтылса, қоғамда жемқорлыққа орын қалмайды. Профилактика – осы жолдағы ең тиімді құралдардың бірі. Болашағымызды жарқын ету үшін бүгіннен бастап адалдық пен әділеттілікке негізделген өмір салтын қалыптастыруымыз қажет.
Мейіржан Телеушов,
Қошқарата ауылдық округінің әкімі
