Өкінішке орай, соңғы кездері қоғам арасында діннің атын жамылып, діндегі шетін көзқарастарды насихаттау мен ұстануды дәріптеп, діни төзімсіздікті тарату тәрізді теріс әрекеттер байқалуда. Қаракөз қандастарымыздың бірқатарының жат діндердің жетегінде жүргені ащы да болса шындық.
Кеңес өкіметі тұсындағы жылдар бойы руханиятқа сусаған халқымыз тәуелсіз ел болған кезде дінге жаппай орала бастады. Өкінішке орай, сан жылдар бойғы қалыптасқан діни сауатсыздық жекелеген азаматтарымызды қателікке де ұрындырды. Бұған кеше соғыс оты лаулаған Сирия еліне барып, «таза дін» жолымен жүретін мемлекет құрамыз деген жалған идеяға елітіп, қолына қару алған, бүгінде «Жусан» операциясымен елге оралып жатқан ел азаматтарының тағдыры дәлел.
Бұл жердегі басты проблема – діннің бұрмаланып жеткізілуі. Ислам дінінің негізгі іргетасы мен дәлелі Құран мен Құран қағидаларынан келіп шығатын пайғамбарымыз Мұхаммедтің (Оған Алланың рақметі мен сәлемі болсын) сүннет амалдары. Осы негізді ғасырлар бойы ислам әлемінің белгілі ғалымдары тарқатып түсіндіріп, тармақтарын қалыптастырды. Осы орайда айтар болсақ, Ханафи негізін алған мазхаб пен Матуриди қалыптастырған ақидаға қарсы келетін пікірлер мен ұстанымдар қазақ қоғамындағы біздің дәстүрлі дінімізден тыс. Шеттен келген теріс діни ағымдардың идеялары қаншалықты қисынды көрінгенімен, ол біздің еліміздегі ислам дінінің дәстүрлі түсінігіне қарсы мәнге ие деп бағаланады.
Дін – дұрыс түсінген адам үшін бақытқа жетелейтін нығмет десек, қате түсінген адам үшін үлкен қасірет. Дінді қате түсіну бүтіндей елдер мен қоғамдарды берекетсіздікке ұшырататын құрал екенін тарихтан да білеміз, жекелеген елдердің бүгінгі ахуалынан да көріп отырмыз. Мұны жақсы түсінген қара пиғылдылар осы құралды қолдану арқылы діннің атымен өздеріне саяси ұпай жинауды мақсат тұтып, діни сауаты төмен жастардың санасын улауға тырысады.
Жалпы, кертартпа теріс ағымдарға бақылауды босаңсытып алуымыз тәуелсіздіктің бастапқы жиырма жылының ішінде дін саласында жіберген үлкен қателігіміз болғанын бүгін ашық айтуымыз тиіс. Соның салдарынан діни сауаты таяз біршама жастарымыз теріс ағымдардың алдауына түсіп, жат діндердің сойылын соғып кетті.
Жастардың заманауи талаптары мен талғамын жақсы білетін теріс ағымдағылар олардың арасында Интернеттің кең мүмкіндіктері арқылы өз уағыздарын кеңінен таратты. Соңғы 7-8 жыл ішінде елімізде орын алған діни сипаттағы қылмыстар соны айғақтайды.
Бүгінгі таңда операция, іс-қимылдарымен бүкіл әлемді шулатқан террорлық бәлекет көбіне ислам атынан дін бетпердесін қолдануда. Ұйымдар осындай өтірік әдіспен өзіне анағұрлым оңай әскер жинайды әрі материалды, логистикалық қолдау табуда еш қиындық тартпайды. Өте нәзік тақырыптардың алдыңғы қатарында тұрған дін әсілі бүкіл адамдарды өзіне баурайтын, бақытты өмір кешуін қамтамасыз ететін аһлақ ұстанымдарына негізделген. Алайда тарих бойы әр уақыттарда қате тұжырымдалып, осындай ұлық мақсатқа мүлдем қайшы көрсетілген кезі де болған.
Осыған ұқсас жағдайлардың жаппай белең алып, ақпарат құралдары арқылы кең тарауы себепті ғаламдық деңгейде дін тура бір лаңкестіктің бастауы немесе жоқ дегенде бастау болатындай факторларды қамтитын кейіпте көрсетілуде. Осыны дұрыс көрсету үшін шариғат, жиһад, мемлекет түсінігі, шейіттік, үкімді тек Алла беретіндігі, жақсылыққа шақыру, тәкфир секілді т.б. ұғымдық мағыналарды өрескел бұрмалап, халыққа ықпал жүргізеді.
Осы қате тұжырымдар мен оны жүзеге асыруға қарсылық танытуы мүмкін деген сақтықпен дін ғалымдарын тұқыртуды мақсат етіп, қате пайымдауларын түсінуге көмектесетін усул ілімін білдірмей, тек сырттайғы (захири) әрі жалаң жорамал жасалып, жоғарғы деңгейде дін білімінің берілуіне кедергі жасап, қарсылық танытатындарды құрту үшін, турасын айтқанда, лаңкестікке жол берілуде.
Бұл мақаламызда дінді бетперде ететін лаңкестік ұйымдардың кейбір көзқарастары сараланады, қателіктері көрсетіледі және дінді лаңкестікке бастау етпеу үшін кейбір ұсыныс-кеңестер айтылады.
Неге дін бетперде етіледі? «Маска» сөзіне сөздіктерде шынайы сезімдерді немесе бір нәрсенің шынайы бейнесін жасыратын алдамшы көрініс және қылық ретінде анықтама берілген. Діннің атынан іс жасап жатқанын айтатын лаңкестік ұйымдар да шынайы ой мен мақсаттарын жасырып, дінді бетперде етеді.
Лаңкестік жасау Алланың бұйрығына жатпайды, онымен Жаратушының разылығын тауып, жұмаққа баратындай кемелдену мүмкін емес. Сондықтан дін атынан лаңкестік болмайтындықтан, бұл жерде дінді бетперде етіп отырғаны анық.
Дін – адам болмысында бар қасиет. Жаратылысқа сай бұл қасиет алғашқы адаммен бірге басталып, бұл жағдай үзілместен қазірге дейін жалғасқан.
Қазіргі таңда да жер бетін мекендеген адамзатқа ең ықпалды нәрселердің бірі дін. Осы ерекшелігі себепті дін манипуляция жасалатын тақырыптардың алдыңғы қатарынан табылады. Міне, діннің осындай ерекшелігі себепті кейде дінді құрту, кейде жат пиғылдарына жету үшін түрлі адамдар дінді, өкінішке қарай, бетперде етеді.
Өткен тарихта да түрлі мақсаттарына жетуде дінді заңды етіп көрсеткендер болған. Кейбір жағдайларда бұл қажетті болса немесе дін бұл жағдайды бұйырған болса, ал көптеген жағдайларда, өкінішке қарай, дін осы жолмен қанау не алдаудың құралы ретінде қолданылған.
Міне, аталған ұйымдардың жетекшілері дінді осы екінші жағдайға қолдануда. Дінге қалай кесір тигізуде? Лаңкестік ұйымдардың барлығы көп тұрғыда адамзатқа кесір тигізеді. Алайда дінді бетперде еткен лаңкестік ұйымдар сырт көзге өздері қызмет етіп жатырмыз деп ойлаған немесе айтып жүрген діндеріне көбірек зиян тигізеді.
Бұл зиянның екі мәселеде топтасқанын айтуға болады. Исламның атына кір келтіру және ислам дініндегі кейбір мәселелерді қате түсіндіру. Біріншіден, исламның атына кір келтіру ислам діні және оның таңдаулы пайғамбары (салаллаһу алайһи уә сәлләм) тарихта көптеген келеңсіздіктерге тап болды. Ислам әлемінің тысындағы ауқымды жұрт оның қадірі мен құрметін тиісінше тани алмады. Мұнда мұсылмандардың үлгі бола алмауы мен түрлі орталардың оған қарсы үгіт жүргізіп келгенінің де өзіндік үлесі жоқ емес.
Лаңкес ұйымдардың ғалымдарды ысырып тастау үшін қандай күш жұмсайтыны, тіпті бұның әрбір лаңкес ұйымның негізгі мақсаттарының бірі екені осы мәселе арқылы анағұрлым түсінікті болуда.
Дінге жасалған бұл зиянды істердің алдын алу, яғни, дінді бетперде еткен лаңкестермен қарқынды күрес жүргізу үшін әуелі бұл ұйымдардың қалай пайда болу себептерін аса мұқият зерттеу әрі сол себептерді болдырмауға күш салудың маңызы зор. Лаңкестіктің себептері арасында дінді қате түсіну, қате түсіндіру, мемлекет жағынан қысым жасау, саясатқа желеу ету, өгей баланың күйін кештіру, дін мамандарын жеткілікті дайындай алмау, бар мамандардың бағаланбауы секілді бірқатар қателіктер мен кемшіліктер бар.
Жағдай осы болғандықтан, жасалуы керекті істердің бірі – адамзат өмірінен ығыстырып тастау мүмкін емес, алайда кез келген уақытта манипуляцияға ұшырауы мүмкін дін факторын өзіне лайықты түрде әрі ешқандай саудаға салмастан қолға алу керек. Бұған қоса, бүкіл әлем терроризмнің меншікті діні жоқтығы турасында пікір тоғыстырып, бұлардың ешқандай дінмен қатысты еместігін жаһанға жариялап, діндерді ақтау керек, жазықсыз діндарларға басқаша көзқараспен қарап, лаңкестермен тиісінше әдістермен күрес жүргізу керек.
Бүгінгі күнге дейін ақидалық және амалдық әһлі сүннет мәзһабтары діни тәжірибе тұрғысынан мұсылмандардың бірлігін қамтамасыз ету әрі дінде бұзылу мен азғындауға жол бермеу үшін айтарлықтай міндеттер атқарды, атқарып келеді де. Осы жағдайды жіті бақылап отырған дін реформаторлары, батыстық шығыстанушылар (ориенталистер), әрине террористік ұйымдар бар – бәрі мәзһабтар мен ғалымдарды үнемі нысанаға алды.
Көп жағдайда демагогия жасап «Имам Ағзам мен Имам Шафиғи да өзіміз секілді пенде болған, көп ғасыр кейін келгендер неге олардың көзқарасымен санасуы керек, неге олар сынға алынбауы тиіс» деген секілді сөздермен бұл ғалымдардың ел ішіндегі беделіне нұқсан келтіруге тырысты.
Алайда, негізгі мақсат көздегендеріне сай, ешқандай әдістемеге сүйенбестен дінді түсіндіру, қоғамның бірлігіне сызат түсіру, сөйтіп лаңкестікке оңай жол ашу. Қазір төрт мәзһаб бар, алайда жаңағы айтылған кісілерге еретін болсақ, мәзһабтарға сын айтқандардың санындай мәзһаб көбейе береді. Онда дін туралы сөз айту пәлендей оңай болмайды.
Бұл тұста сөз етілген ұйымдардың негізгі көздегендерінің бірі дін ғалымдары, екінші бірі құқық, тәпсір, хадис пен кәлам секілді ілімдердің усулы яғни әдістемесі. Қате түсіндірулері мен жүзеге асыруларына қарсы келгендіктен, дін ғалымдарының беделіне нұқсан келтіруде, кәпірге жатқызып, тым өкініштісі, кейбірін өлтіріп тастауда.
Келесі бір жағынан қате пайымдарын әшкере ететін усул ілімін мойындамай, жеңіл түрде сырттай (захири), қалай болса солай әрі біртұтас күйде емес бөлшек қалпында бағалап түсіндірулер жасауда. Осы екі діттегендерін оңай жүзеге асыру үшін деңгейі жоғары дін білімін беруге мейлінше кедергі келтіруде.
Сөз етілген ұйымдардың мақсаттары айтылғанда, «Пайғамбар уақытына ұқсас ислам үлгісін құру арқылы жер бетінде шариғатты, яғни Алланың үкімін қайта орнату» делінеді. Бұлайша баға беру көптеген тұрғыдан қате әрі зиянды.
Айталық, бұндай кейіпте түсіндіру шариғат, жиһад, шейіттік, ғазылық, ислам мемлекеті, бақытты ғасыр секілді мұсылманша түсініктерді қате түсінуге себеп болады әрі бұл ұйымдардың операцияларын заңдастыруға септігін тигізеді. Осылай оңай мүше табуда әрі халықтың қолдауына ие болуда.
Ешбір мұсылманнан жиһад түсінігін, шариғат ұғымын немесе шейіттік түсінігін жамандау не ол ұғымдарға қарсы шығу кездеспейтіні белгілі. Неге десеңіз, бұлар әр мұсылманның өмірінде құнды діни ұғымдардың қатарында.
Алайда, мағыналары террор ұйымдары түсіндіргендей әрі жүзеге асырған кейіпте емес. Ұйымның ішкі келбетін әрі ісін халықаралық қатынастар қырын білмеген әрі жеткілікті діни білім алмаған, ауылдық жерде өскен, кейбір әділетсіздіктерге тап болған, туыстары мемлекет немесе белгісіз біреулер тарапынан қорлық көрген кедей бір мұсылман жастан жоғарыда жасалған пайымдарға қарсылық танытуды немесе құптамай қоюды күту оңай емес.
