Темекі тарту өліммен аяқталатын көптеген аурулардың асқынуының басты себебі. Темекі тартудың қауіптілігін әсірелеп жіберу мүмкін емес. Темекі түтіні организмге енген кезде ағзалар мен жүйелердің көпшілігінің жай-күйі үшін жауапты жүйкелік импульстердің ырғағы бұзылады. Темекі тартудың кесірінен көптеген патология пайда болады. Және де көптеген адамдар темекінің зияндылығын жете біле бермейді.
Темекі түтінінің құрамында қандай заттар бар. Сигарет — бұл темекі жапырағы мен қағаздан жасалатын еш залалы жоқ ойыншық емес. Ол бықсып жанған кезде 4 мыңнан аса қатерлі химиялық заттар бөлініп шығады. Дәл сол заттар темекі тартқан кезде ағзаға ең басты нұқсанды келтіреді.
Темекі тартудың денсаулыққа әсері: темекінің кесірінен қандай аурулар пайда болады?
Обыр. Бронхылардың, өкпенің, кеңірдектің, көмейдің, өңештің, қуықтың және ұйқы безінің онкологиялық ауруларға шалдығуы темекіге әуестіктің ең жаман салдары. Бұған қоса бүйрекке, ұрпақ жалғау ағзаларына және қан өндіру жүйелеріне зияны тиеді.
Жүрек-қан тамырлары аурулары. Бұл жүректің ишемиялық ауруы, Бюргер ауруы, перифериялық тамырлардың функциясының бұзылуы, инсульттар, тромбоздар және т.б. ауру түрлері темекі тартудың салдарынан болады.
Ас қорыту ағзаларының патологиялары. Темекі тарту тоқ ішекке түймешік (полип), асқазан мен аш ішекке жара шығару, гастритке, гастродуоденитке шалдықтыру арқылы асқазан-ішек жолына да зиянын тигізеді.
Тыныс алу жүйесінің аурулары. Темекі тарту бронхиалды демікпе, созылмалы ринит, туберкулез, өкпенің обструктивті ауруы және бронхит ауруларын қоздырып, олардың ауыру барысын ауырлатып жібереді, сонымен қатар тыныс жолдарының жіті ауруы мен тұмаумен ауыру жиілігін арттырады.
Ауыз қуысы аурулары. Темекі тарту салдарынан тіс кіреукесі (эмаль) сарғайып қана кетпейді, сондай-ақ некротикалық жара гингивиті, пародонтит, шырышты қабықтың онкологиялық кеселі сияқты дерттерге шалдықтыруы мүмкін.
Тірек-қозғалыс аппаратының бүлінуі. Темекі тарту адамның сүйек қаңқасына да кері әсерін тигізбей қоймайды. Ол сіңір мен сіңір байламдарының, сонымен қатар бұлшықет ұлпаларының жай-күйіне жаман әсер етеді. Темекінің кесірінен организмде кальцийдің сіңірілуі нашарлайды, остеопороз дамиды, сүйектердің сыну жиілігі және ревматоидті артритке шалдығу ықтималдығы көбейеді.
Көз аурулары. Темекі тартудың қауіптілігі макулярлық дистрофия (көз торының зақымдануы), нистагм (көз алмасының аномалды қозғалысы), темекі амблиопиясы (көз болатынан айырылу), диабеттік ретинопатия (қант диабетімен ауырғанда көз торының тамырларының зақымдануы), суқараңғылық (катаракта) және т.б. патологияларды қоздыруында.
Өсіп-өну жүйесінің аурулары. Темекі тарту жыныс ағзалары үшін де зиянды. Оның әйелдерде ең көп кездесетін салдары етеккір дисфункциясы, ұрықтылықтың кемуі, ановуляторлық циклдар, ерте келетін менопауза болады. Темекі тартудан ерлердің денсаулығына аз зиян келіп жатқан жоқ. Оларда ұрықтылықтың кемуі, эректильді дисфункция, шәуеттегі сперматозоидтар санының азаюы, олардың сапасы мен ширақтығының нашарлауы байқалады.
Басқа да аурулар. Темекі тартудың организмге келтіретін залалды әсері өте ауқымды. Темекі тартқыштар жоғарыда айтылып өткен патологиялардан басқа ІІ типті қант диабетіне, депрессияға, шашыраңқы склерозға, есту қабылетінің нашарлауына және басқа кеселдерге шалдығуы мүмкін.
Өкпе мен тыныс жолдары
Темекі тартудың негізгі зиянын тыныс алу жүйесі қабылдайды, өйткені темекі түтіні ең алдымен сол жүйеге енеді. Залалды заттар тыныс жолдарының тіндерін зақымдайды, түтіктердің түгінің жұмысын баяулатып жібереді. Шайырлар өкпенің альвеолдарына тұрып қалып, газ алмасу ауданын тарылтады. Азот тотығы кеңірдек тарамын (бронх) тарылтып, тыныс алуды айтарлықтай қиындатып жібереді. Иіс газы, аммиак және цианды сутегі улы заттардың тыныс жолдардан шығарылуын қиындатады. Нәтижесінде жұтылатын барлық заттар мен микроорганизмдер өкпе тіндеріне тұрып қалады да, ол жерден қанға сіңіп, одан қан арқылы бүткіл организмге тарап кетеді де, көптеген ауруларды қоздырады.
Жүрек пен қан тамырлары
Никотин тамырларды тарылта береді де, бұл ақыр соңында аяқ-қолдағы ұсақ капиллярлардың жансыздануына апарып соғады. Иіс газы (СО — көміртегі тотығы) тамырларда қордаланып, қан айналымын бәсеңдетеді, ал гемоглобинмен байланысқа түсіп, гипоксия күйін — оттегі жетіспеушілігін қоздырады. Адреналин секрециясының артуы қан қысымын жоғарылатып, жүректің жиырылу жиілігін үдетіп жібереді. Темекі тартудың бұндай салдары жалпы хал-жағдайды, белсенділік пен жұмысқа қабылеттілікті нашарлатып қана қоймай, организмдегі барлық ағзалар мен жүйелерге де залалын тигізеді. Оның үстіне темекі тарту қан ұйығының (тромб), инфаркттің және инсульттің пайда болу қаупін арттыратын қандағы холестеринді көбейтіп жібереді.
Темекі тартудың адамның бет-әлпетіне тигізер залалы қандай?
Тері. Темекі тарту сіздің теріңізге қандай қауіп төндіруі мүмкін? Созылмалы гипоксия мен тамырлардың тарылып кетуі темекі тартушының дермасының қанмен қамтылуының дұрыс істемеуіне апарып соғып, соның салдарынан тері қоректік заттар мен оттегіден айырылып қалады. Тері бозғыл түске боялып, сусызданып кетіп, омсырайған түрге енеді. Иілімді-икемділігінен айырылған терідегі мимикалық әжімдер көбейіп, темекі тартудың басқа да жаман салдары пайда болады.
Дене бітімі. Темекі тарту адам мүсініне қандай нұқсан келтіруі мүмкін? Алайда, темекі тарту арықтауға көмектеседі деген аңыз айтылып жүрсе де, темекі тартушының денесіндегі май қыртыстары қалыпты жағдайдан әлдеқайда ауытқып тұрады: май көбінесе белдің айналасы мен кеудеге жиналады. Мықындағы май қыртысы азаяды. Сан мен белдің төңірегінде диспропорция пайда болады.
Ауыз қуысы. Анық байқалатын галитоздан (сасық иіс) басқа темекінің салдары эстетикалық ақаулардан: тіс кіреукесінің сарғайып кетуінен, қызыл иектің басқа түске енуінен байқалады. Темекі шегу ауыз қуысының шырышты қабығы үшін де зиянды: қабынып кететін ауруларға, тіпті тістердің түсіп қалуына да апарып соғады. Темекі тартудан болатын зиянның тағы бір қыры ауыз қуысының қышқыл-сілтілік тепе-теңдігінің бұзылуы. Ол тістің құрттауы, тіс кіреукесіне сызат түсуі және басқа патологиялардың пайда болу мүмкіндігін арттырады. Темекі тарту пародонтқа да зиянын тигізеді: оның кеселдерінің жартысынан көбі темекі тұтынудың кесірінен болады.
Қорыта келгенде, жастар мен жасөспірімдеріміз осындай ағзасына зиян келтіретін жаман әдеттерден аулақ жүрсе екен дейміз. Болашағымыз жастардың қолында болғандықтан, барлық жастарды салауатты өмір салтын ұстануға шақырамын.
Венера Сейтаева,
аудандық орталық ауруханасының профилактика бөлімінің «Сенім» жастар денсаулық орталығының психологі
