Мал ұрлығына тиым болмай тұр. Қорасындағы малынан бір күнде айырылып қалу да кім-кімге болса да оңай емес. Сақтықты ұмытқан мал иелері күннің аманында төрт түлігінен айырылып қалуда. Сол себепті мал ұрлығы бүгінгі таңда өзекті мәселенің біріне айналып отыр.
Арқаны кеңге салған кейбір тұрғындар ірі қарасын қараусыз жайылымға жіберіп, оның өрістен қолды болуына сеп болуда. Бұрын мал ұрлау – Қылмыстық Кодекстің 188-бабы ұрлық, яғни, бөтеннің мүлкін жасырын жымқыру қылмысы бойынша қаралатын. Бұл баппен мал ұрлаған адам ұсталып, қылмыстық жауаптылыққа тартылу кезінде малдың иесіне жымқырған малын қайтарып немесе келген шығынды ақшалай орнын толтырса не жәбірленушімен татуласса ҚК-нің 68-бабының талаптарына сәйкес, қылмыстық жауаптылықтан босатылатын. Алайда, кейін осы мал ұрлаған адамдар, қылмыстық заңның осы осал тұсын біліп алып, әрекеттерін қайта кірісетін болды. Осындай жағдайлар қайталана бергендіктен жаңа заң Қылмыстық Кодекстің 188-1-бабымен мал ұрлау, яғни, бөтеннің малын жымқыру қылмысымен толықтырылып, жазалары қатаңдатылды.
188-1 бабының 1-бөлігі бойынша мал ұрлау орташа ауыр қылмысқа жатады. Бұл бап бойынша, мал ұрлаған кезде малдың иесіне жымқырған малдарын қайтарып, немесе келген шығынды ақшалай төлесе де жәбірленуші малдың иесімен татуласса да ол енді заң бойынша жазаланады. Себебі, «ҚК-нің 68-бабының 4-бөлігі 8-тармақшасына сәйкес, бұрын жасаған қылмысы үшін тараптардың татуласуына байланысты қылмыстық жауаптылықтан босатылғаннан кейін, осы кодекстің 71-бабының бірінші бөлігінде белгіленген қылмыстық жауаптылыққа тарту ескіргендіктен қасақана қылмыс жасаған адамдарға қолданылмайды», делінген. Ал, 188-1-баптың 2,3,4-бөліктері бойынша мал ұрлау ауыр қылмыстар қатарына жататындықтан, ешқандай да малдың иесімен татуласуға жол берілмейді және ҚК-нің 68-бабының талаптары қолданылмайды, сәйкесінше, адам қылмыстық жауаптылықтан босатылмайды, керісінше заңға сәйкес, тиісті жазасын алады.
ҚК-нің 188-1-бабының ескертпесінде, мыналар: ірі қара мал, жылқылар мен есектер, түйелер, ұсақ мал қой, ешкі, шошқалар жалпы мал деп түсініледі. Мал ұрлығы қылмысының жасалу сипатына қарай және оған тағайындалатын жаза түрі келесідей: ҚК-нің 188-1-бабының 1-бөлігі бойынша мал ұрлау, яғни, бөтеннің малын жасырын жымқыру мүлкі тәркіленіп, үш мың айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде айыппұл салуға не сол мөлшерде түзеу жұмыстарына, не бес жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан шектеуге, не сол мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.
Бүгінде қоғамда мал ұрлығы әрбір шаруаның мазасын алған мәселеге айналып отыр. Қыс айларында соғым уақыты таяғанда мал ұрлығының тіпті жиілеп кететіні де рас. Ал сол мал ұрлығының өңірлерде ашылу көрсеткіші қандай деген мәселе де бар. Сонымен қатар адамдарды еңбекке заңсыз жегу сияқты мәселелер де күн тәртібінде өте өзекті. Яғни, ел арасында кейбір шаруалардың шетелдік азаматтарға малын бақтырып қою әрекеті де толастамай отыр.
Айтар ойымның түйiнi, бүгiн болмаса ертең әр нәрсенi сұрауы болады. Ұрлық жасап олжаға батамын деп жүріп, қолға түсіп, сотталған қылмыскерлердің «Ұрлық – түбі қорлық» деген халық даналығының ақиқаттығына ой тастап, ақыл тоқтатар деген ойдамын. Сотқа жеткен iстi әрдайым әдiл шешiмiн табары анық.
Байжан Жамалбекұлы,
Жуалы аудандық
сотының судьясы
