«Мал ұрлығы полиция мен сот органдарына ғана емес, мемлекетке сенімсіздік туғызады»

Аудандық «Достық» мәдениет үйінде өткен кеңейтілген көшпелі отырысқа облыстық Қоғамдық кеңестің төрағасы мен мүшелері, Жуалы ауданының әкімі, Жуалы, Талас, Сарысу аудандары әкімдерінің орынбасарлары, ауылдық округтер әкімдері, Жуалы, Талас, Сарысу аудандық Қоғамдық кеңестерінің төрағалары мен мүшелері, аймақтардағы жергілікті қоғамдастық мүшелері, облыстық полиция департаменті мен Жуалы, Талас, Сарысу аудандық полиция бөлімдерінің басшылары, жұртшылық және БАҚ өкілдері қатысты.

«Өңірдегі заң бұзушылықтың алдын алу және мал ұрлығына тосқауыл қою» тақырыбын қаузаған кеңейтілген көшпелі отырысты облыстық қоғамдық кеңестің төрағасы Сембек Сейдәзімов ашып, жүргізіп отырды. Сембек Әбітайұлы облыс аумағында «Қарапайым заттар экономикасы» қанатқақты жобасы аясында төрт түлік малдың басы артып, халықтың әлеуметтік жағдайының жақсара түскенін, осыған орай мал ұрлығының да өршіп отырғанын еске салып, бұл өзекті мәселенің қоғамдық кеңестің арнайы кеңейтілген отырысының талқылауына ұсынылып отырғанын жеткізді.
Жиын төрағасы облыс әкімі Бердібек Сапарбаевтың облыстық қоғамдық кеңестің ақпан айындағы отырысында өңірдегі құқықбұзушылықтың алдын алу және мал ұрлығына тосқауыл қою жөнінде берген тапсырмалары негізінде құрылған жұмыс тобының жетекшісі Қасымхан Төлендиевке сөз берді.
Қасымхан Естемесұлы өңірде құқықбұзушылық пен мал ұрлығына тосқауыл қою мәселесінің жергілікті мемлекеттік атқарушы органдардың, қоғамдық ұйымдар мен құқық қорғау органдарының ерекше назарында екенін атап көрсетті.
-Зерделеу барысы көрсеткендей, облыстық полиция департаментінің өңірде қылмыс пен құқықбұзушылықтың алдын алу мақсатында және «Бөтеннің мүлкін ұрлауға қарсы күрес туралы 2018-2020 жылдарға арналған бағдарламасы» аясында жүйелі жұмыстар атқарылып жатқаны байқалады. Нәтижесінде, облыста 2019 жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда жалпы тіркелген қылмыстар саны 10,7 пайызға азайып, 8 228-ді құраған.
Полиция департаментінің тиімді жұмысының нәтижесінде 2020 жылдың төрт айында өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда жалпы орын алған қылмыстар саны 34,9 пайызға, соның ішінде, бөтеннің мүлкін ұрлау деректері 2019 жылы 19,7 пайызға (1743-тен 927-ге) кеміген. Статистикалық мәліметке қарағанда, 2019 жылы Статистикалық мәліметке қарағанда, 2019 жылы өңірде мал ұрлығының тіркелуі 14,6 процентке азайған (89-дан 76-ға), оның ашылуы жоғарылаған. (2019 жылдың 12 айында ашылуы 66,9 процент болған).
Облыстағы мал ұрлығы мониторингі 2019 жылы 2018 жылға қарағанда, мал ұрлығы оқиғасы Қордай, Тұрар Рысқұлов, Сарысу және Жуалы аудандарында көп орын алғанын көрсетеді. Қордай ауданында 35 дерек тіркеліп, 6,1 процентке өскен. Ең сорақысы, 2020 жылдың төрт айында да 23 мал ұрлығы тіркеліп, 109,1 процентке өскен. Ал аудандық қоғамдық кеңестің мәліметінде: «…осы жылдың 5 айында мал ұрлығы бойынша ешқандай факт тіркелмеген» деп берілген.
Тұрар Рысқұлов ауданында 2019 жылы мал ұрлығының 39 фактісі орын алып, 2018 жылмен салыстырғанда 25,8 процентке өскен. Ағымдағы жылдың төрт айында 8 дерек тіркеліп, 38,5 процентке төмендеген.
Сарысу ауданында да мал ұрлығына тосқауыл қою мәселесі әзірше мәз болып тұрған жоқ, 2018, 2019 жылдары тиісінше 20,19 мал ұрлығы дерегі тіркелген болса, биылғы жылдың төрт айында да, былтырғыдай 5 деректен тіркелген. Демек, бұл салада жұмыстары нәтижесіз деуге болады.
Жуалы ауданында құқық бұзушылықтың алдын алу мақсатында мемлекеттік органдардың, қоғамдық және үкіметтік емес ұйымдардың күш-жігерін біріктіруге арналған «Қауіпсіз Жуалы» бағдарламасы, сонымен қатар, ҚР ІІМ-нің «Бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстарына қарсы іс-қимыл жөніндегі 2018-2020 жылдарға арналған бағдарламасы» аясында бірқатар жұмыстар атқарылуда.
Халық арасында сенімді қарым-қатынас орнату, учаскелік полиция инспекторларымен қызмет көрсететін әкімшілік аумақтарын аралап бөтеннің мүлкін ұрлау қылмыстарының алдын-алу туралы түсіндіру жұмыстары жүргізіліп келеді. Және де учаскелік полиция инспекторларымен жұртшылық алдында өткізілген тоқсандық есеп беру жиындарында тұрғындарға үйлерін, малдарын қараусыз қалдырмау, бөгде адамдарға малдарын сеніп тапсыруға болмайтындығы, орын алған мал ұрлықтары мен пәтер ұрлықтары қараусыз қалу себептерінен орын алып отырғаны, басқа жаққа кеткен жағдайларда көршілеріне табыстап кету туралы кеңес берілуде.
2019 жылдың қорытындысымен ауданда мал ұрлығы 45 процентке төмендегенімен, қылмыстың ашылуы небәрі 46 ақ процент. Жедел іздестіру қызметінің, учаскелік полиция қызметкерлерінің атқарған қызметтерінің тиімділігі өте төмен. Ауданда жылқы малы көп ұрланады. 2019 жылы 22 жылқы қолды болса, 2018 жылы да 22 жылқы ұрланған. Өткен жылы 113 қой ұрланып, 2018 жылға қарағанда ұрланған қой басы 36 басқа, яғни 46,7 процентке өскен.
2019 жылы Ақтөбе ауылдық округінде (әкімі Арабхан Заппаров, учаскелік полиция инспекторы Жарас Сиқымбаев) 60 қой ұрланған, Билікөл ауылдық округінде (әкімі Талғат Әмірәлиев, учаскелік полиция инспекторы Бақыт Альменбетов) 14 қой, тоғыз жылқы қолды болса, Қарасаз ауылдық округінде (әкімі Бауыржан Тойшыбеков, учаскелік полиция инспекторы Нұржан Адаматаев) бес жылқы, бір сиыр ұрланған. Ал Көкбастау ауылдық округінде (әкімі Ержан Серкебаев, учаскелік полиция инспекторы Диас Үсіпбаев) төрт жылқы ұрланған.
2020 жылдың бес айында аудан аумағында мал ұрлығына қатысты жалпы төрт дерек тіркеліп, оның бір-ақ дерегі ашылған, ашылу пайызы небәрі 33,3 процентті құраған.
Баяндамашы талдау барысында 2020 жылдың 5 айында өткен жылдың осы кезеңімен салыстырғанда мал ұрлығына қатысты жасалған қылмыстар бестен төртке, яғни, бір дерекке, 20,0 пайызға төмендегенін көрсетті. Алайда, Теріс ауылында екі дерек, Жылыбұлақта бір дерек, Күреңбел ауылында бір мал ұрлығы ашылмаған, тек Қайрат ауылындағы бір дерек ашылған.
2019 жылдың жаз мезгілінде Қызтоған ауылының тұрғыны Ж.Тұртаевтың ұрланған екі жылқысы, Қошқаратадағы Е.Кенжебековтың бір бұқасы, 2020 жылдың қыс мезгілінде Ақтастыдағы Л. Дазиевтың ұрланған төрт бас қойы әлі күнге дейін табылмаған, қылмыс ашылмаған. Осылайша, аталған жайттар мал ұрлығы қылмысының ашылуы Жуалы өңірінде өте төмен екенін көрсетеді, небәрі 33,3 процент, ал 67% ашылмаған күйде қалып отыр. Сонымен қатар атқарылған ауқымды жұмыстарға қарамастан, облыста мал ұрлығы тоқтаған емес, қозғалған қылмыстық істердің тең жартысы ашылмаған, – деді баяндамашы.
Қасымхан Естемесұлының айтуынша, бұған дейінгі қолданыстағы заңнамада мал ұрлығы орта санаттағы қылмыстар қатарына жатқызылған. Мал ұрлаған кінәлілер татуласу процедуралары арқылы жазадан оңай құтылып келген. Статистикалық мәліметтерге қарағанда, ұрлыққа қатысты істердің төрттен бірі татуласу рәсімін қолданып, қысқартылған. Баяндамашы осы ретте мұндай келеңсіз жағдайдың азаматтардың тек полиция мен сот органдарына ғана емес, тұтас мемлекетке деген сенімсіздігін туғызатынына қынжылысын білдірді.
– Сол себептен мал ұрлығын ауыр қылмыс санатына жатқызу туралы осыдан екі жыл бұрын жоғарыға ұсыныс жасағанбыз. Президенттің «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасы іске асып, 2019 жылдың 27 желтоқсанында Қасым-Жомарт Тоқаев «ҚР-ның кейбір заңнамалық актілеріне қылмыстық, қылмыстық-процестік заңнамаларды жетілдіру және жеке адамның құқықтарын қорғауды күшейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» № 292 Заңға қол қойды. ҚР Қылмыстық кодексіне мал ұрлығы бойынша арнайы 188-1 бап енгізілді. Бапта қылмыстың 4 құрамы көрсетілген. Енді өзгенің ауласына заңсыз кіріп, ұрлық жасағандар 2-7 жылға қамалып, мүлкі тәркіленеді. Мал ұрлығы мен тонау үшін 5-10 жыл және мүлкін тәркілеу және қарақшылық үшін 7-12 жыл, мүлкін тәркілеу жазалары беріледі. Бұлар қылмыстың ауыр санатына ауыстырылды және тараптардың ымыраласуына тыйым салынады. Қылмыстық кодекстің 68 бабына түзету енгізіліп», татуласу мүмкіндігі қасақана қылмысты қайта жасағандарға берілмейді. Бұл маңызды өзгерістер туралы халық, жұртшылық білуі керек.
Учаскелік полиция инспекторлары мал ұстайтын шаруашылықтарды, ауыл тұрғындарын, мекемелерін аралап, бейне бақылау мен дабыл қоңырауларын орнату, техникалық қауіпсіздігін жақсарту туралы ұсыныстары мен қатар, заңға енгізілген өзгерістерді де түсіндіргендері жөн болады.
Тағы бір ескертетін жайт, ҚР Азаматтық Кодексі талаптарына сай азаматтар өз мүлкіне, соның ішінде малдарына ие болып, өздері қорғауға міндетті. Қараусыз қалған мал, сол сияқты егілген егістіктерді таптап, маяларды бұзады, демек, басқа қожалық иелерінің мүліктік құқығын бұзып, оларға материалдық зиян келтіреді. Мұндай жағдайда, мал иесі әкімшілік жауапкершілікке тартылуы да мүмкін, – деді баяндамашы.
Облыстық полиция департаменті Криминалдық полиция басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі Мақсат Юсупов полиция департаменті тарапынан өңірде мал ұрлығын болдырмау бағытында «Мал ұрлығы», «Соғым» жедел-алдын алу шаралары өткізілетінін баяндай келе, полиция қызметкерлерінің із кесуінің нәтижесінде жыл басынан бері мал ұрлығын жасаған 35 тұлғаның, ұйымдасқан алты қылмыстық топтың құрықталып, жауапқа тартылғанын, 31 малдың иесіне қайтарылғанын жеткізді. Мал ұрлығының көбінесе қараусыз қалған, күзет күшейтілмеген орындарда болатынын, сондықтан малды чиптеу, JPS қондырғылар орнату қажеттігін еске салды.
Талас аудандық қоғамдық кеңесінің төрағасы Бектай Ақынбеков әр аймақтағы ұрылардың кім екенін халық та, құқық қорғау органдары да білетінін, алайда аты-жөндері аталмайтына ашына айтып, оларды баспасөз беттерінде жариялап, әшкерелеп отыруды ұсынды. «Ұрлықшы ұсталады, бірақ жазадан оңай құтылып кетеді. Қаратау қаласында өзім танитын бір кісінің 32 жылқысы қолды болды. Алайда, қылмыс әлі күнге дейін ашылған жоқ» деді. Байзақ аудандық қоғамдық кеңесінің төрағасы Жұманғали Серікбайұлы өз өңіріндегі құқық қорғаушылардың мал ұрлығының алдын алу шаралары нәтижесінде қылмыс санының 25 пайызға кемігенін алға тартты, алайда құмды ауылдарда мал бағуда проблеманың бар екенін, кейбір мал иелерінің салғырттығы сондай, бақташыларды жыға танымайтынын айтты.
Жуалы ауданы Қарасаз ауылдық округі билер кеңесінің төрағасы Нұртаза Омаров өзі ауыл әкімі болып істеп жүргенде, қыста жоғалған екі сиырды шана ізімен жүріп отырып, көрші ауылдан тапқанын айтты. «Қазір учаскелік инспектор осы әдісті қолдана ма? Малың жоқ» деп қолын жайып отырады. Болмаса, қасақана шөпке өрт қою оқиғасы да орын алады. Ол қылмыс та ашылмайды» деді.
Облыстық Қоғамдық кеңестің мүшесі Масат Берік ұрылардың ұсталмауына кей жағдайларда құқық қорғау органдары қызметкерлерімен ауыз жаласуы, сыбайласуы себеп болатынын, сондықтан полиция органдарын ондай лас қолды адамдардан тазартатын кез жеткенін ашық айтты. «Жамбыл ауданынан бір кісінің бір үйір жылқысы қолды болып, көп уақыт бойы табылмады. Арада біраз өткенде полиция бөлімі бұл жылқылардың Тұрар Рысқұлов ауданындағы тау шатқалынан табылғанын айтып, сонда баруымды сұранды. Сонда барған адамдардың айтуынша, қылқұйрықтар биік тау шатқалында еркін жайылып жүріпті. Барымташылар малды ұрлайтын, оны белгілі бір жерге жинайтын, содан кейін сататын бірнеше сыбайлас топтан құралуы мүмкін. Оларды құқық қорғау органдарының білмеуі мүмкін емес» деді ол.
Облыстық Қоғамдық кеңестің төрағасы Сембек Сейдәзімов, қоғамдық кеңестің хатшысы Әмзебек Жолшыбеков кеңейтілген отырысқа ол өткізілетін ауданның полиция бөлімінің бастығы, орынбасарлары мен учаскелік полиция инспекторларының қатысуға міндеттелгенін, алайда жиынға тек бөлім бастығының өзі ғана келгенін түсінбей отырғанын жеткізді. Жуалы ауданының әкімі Нарбай Ергебеков осы тұста әңгімеге араласып, өзінің аппарат жетекшісінің бөлім бастығына арнайы хабарласып, ескерткеніне қарамастан, полицияның жауапты қызметкерлерінің қатысуын қамтамасыз етпегені үшін аудандық полиция бөлімінің бастығы, полиция полковнигі Дәурен Сапиевке қатаң ескерту жасады. Дәурен Сапиев учаскелік полиция инспекторларының жиынға қатыспау себебін облысқа Премьер-Министрдің келуімен байланыстырды.
Сарысу аудандық полиция бөлімінің бастығы, полиция полковнигі Қуанышбек Бекқожаев жиында полиция органдарына қатысты айтылған орынды сынды ескеріп, кінәні тек полициядан іздей бермей, жергілікті атқарушы органдар мен қоғам институттарының жауапкершілігін арттыруды, оларды қылмысты азайтуда бір бағытта, бір мақсатта бірлесіп жұмыс істеуге шақырды. Осы ауданның қоғамдық кеңесінің төрағасы Жақсыбек Дәулетбеков ауданда бір ауладан 7-8 бас мал ұрланғанда аудандық полиция бөлімі үйме-үй тінту жүргізгенін айтып, облыстық полиция департаментінің басшылығына бөлім бастығының осы ісінің қаншалықты заңды екені жөнінде мәселе қойды. Облыстық полиция департаменті Криминалдық полиция басқармасы бастығының орынбасары, полиция полковнигі Мақсат Юсупов аталған жәйтқа байланысты қызметтік тергеу жүргізуге уәде берді.
Жиын барысында Жуалы ауданының әкімі Нарбай Ергебеков Павлодар облысында иесіз жүрген малды айдап әкеліп, қоршалған қораға қамап, иесіне айыппұл салатын тәжірибе бар екенін еске салып, оны біздің өңірде де қолдануды ұсынса, Жуалы аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Естемес Аманбеков мал ұрлығын болдырмауда құқық қорғау органдарының жауапкершілігін күшейту мәселесін қозғады. Жуалы ауданы Шақпақ ауылдық округінің ШҚ жетекшісі Смайыл Көбесов мал жайылымдарының тарлығы, ауылда жер иелерінің малды түйреп, немесе машинамен сүйреп өлтіру фактілері жиілеп кеткенін сөз етіп, оларға шара қолдану қажеттігін айтты. Одан бөлек, танымал блогер Исламбек Дастан Жуалы ауданында орын алған бірқатар мал ұрлықтарын келтіріп, олардың әлі күнге ашылмай отырғанын айтса, облыстық «JAMBIL» телеарнасының тілшісі Төлен Сағиев «тәртіп сақшылары халықпен неге тығыз байланыс орнатуға құлықсыз?» деген сауал қойды.
Облыстық Қоғамдық кеңестің кеңейтілген көшпелі отырысында талқыланған мәселелер бойынша ұсынымдар қабылданды.

Абылайхан СӘРСЕН,
«Жаңа өмір»